Wase Cuesta

Dit is de geosite aan de zuidkant van de Wase cuesta tussen Waasmunster en Rupelmonde. In het zuiden grenst ze aan de Durme en de Schelde. Op de hoogtekaart is de Wase cuesta het verlengde van de cuesta van Boom. Het doorbraakdal van Hoboken is de grens tussen de twee cuesta’s en een doorgang voor de Schelde. Het oorspronkelijke reliëf van het steile cuestafront is lokaal verstoord door beekvalleien, kleigroeves en het Fort van Steendorp. De cuestarug daalt met een zachtere helling naar het noorden en wordt afgedekt door de Wase Scheldepolders. 

51.17589823315, 4.3532535386578

Schematic cross-section from north to south through the Waasland cuesta.

Vorming van een cuesta

Een cuesta is een asymmetrische heuvelrug en ontstaat als geologische lagen schuin komen te staan en daarna niet even snel eroderen door hun verschillende samenstelling. Van de schuine laag die minder snel erodeert, blijft een deel over als een hoogte in het landschap. Waar de zachtere laag geërodeerd is, ontstaat een steile helling dwars op de harde laag: het cuestafront. Parallel met de schuine erosieresistente laag ontstaat een zachter aflopende helling: de cuestarug.  

De vorming van de Wase cuesta startte zo’n 32 miljoen jaar geleden. Tussen 32 en 30 miljoen jaar geleden was de zee in Noord-België en Nederland 50 tot 150 m diep en zette ze Boomse klei af (Formatie van Boom). Door een combinatie van platentektoniek en klimaatschommelingen wisselde de zeediepte regelmatig in die periode. Daardoor is de Formatie van Boom geen homogene kleilaag. Ze bestaat uit afwisselende laagjes met leem, kalk en organisch materiaal. Die laagjes vormen een karakteristiek patroon van horizontale licht- en donkergrijze banden. 

Wase Cuestra - tussen Elversele en Temse (gemaakt door Jonathan Jacops)

Schuinstelling van de Eoceense lagen

Terwijl er in het Noordzeebekken sedimentatie was, vormde platentektoniek in Zuid-Europa bergketens. Door de opheffing van het land in het zuiden, daalde de aardkorst in het noorden en kwamen de sedimenten terecht in een naar het noordoosten hellende positie. Door de schuinstelling tot boven zeeniveau erodeerden de mariene sedimentlagen uit het neogeen. De kleilagen van de formatie van Boom waren daar beter tegen bestand dan de zandlagen. Daardoor kon de Vlaamse Vallei zich diep insnijden in het zand maar niet in de Boomse klei. In het pleistoceen raakte de Vlaamse Vallei geleidelijk gevuld tot op het einde van de laatste ijstijd. In het holoceen ontstond de huidige Scheldevallei net ten zuiden van de Wase cuesta. In de laatste ijstijd is ook een dunne laag dekzand afgezet, en vooral in het zuidoosten zandleem. 

Cultuurlandschap op de cuesta

De landschappen op de Wase cuesta waren door de ongunstige bodem tot in de middeleeuwen niet geschikt voor intensieve landbouw. Etymologisch gaat het woord ‘Waas’ terug op termen die wijzen op slijk of onvruchtbare grond. Tot de dertiende eeuw bleef meer dan de helft van het Waasland een groot oerbos, het Koningsforeest. Dat koninklijk jachtgebied was in de middeleeuwen eigendom van de graven van Vlaanderen. De omzetting naar cultuurland begon pas in de late twaalfde eeuw. Grachten werden aangelegd aan de randen van de percelen om de drainage en afvloeiing te verbeteren. De uitgegraven leemhoudende en kalkrijke grond werd op de akkers gebracht en verbeterde de bodemvruchtbaarheid. Daardoor kwam de akkerbodem hoger en droger te liggen. De akkers werden zo geploegd, dat het bolvormige profiel behouden bleef, vandaar ‘bolle akkers’. Ook al werden vergelijkbare technieken ook elders in Vlaanderen toegepast, toch was die bolvorm het meest uitgesproken en symmetrisch op de Wase cuestarug.  

Cuestaklei als delfstof

De klei van de Wase cuesta is een van de oudst bekende grondstoffen voor aardewerk in zandig Vlaanderen. De oudste aardewerken potten uit de regio dateren van ongeveer 4500 v.Chr. De baksteennijverheid startte in de zestiende eeuw, maar tot midden achttiende eeuw was dat vooral voor lokaal gebruik. In de negentiende eeuw beleefde de baksteenproductie een bloeiperiode, onder andere door de aanleg van de fortengordel rond Antwerpen. Het Fort van Steendorp (dat eerst Fort van Rupelmonde heette) staat op het hoogste punt van de cuesta en heeft een diepe, droge gracht. De industriële kleiontginning op het Wase cuestafront creëerde littekens die tot vandaag zichtbaar zijn in het landschap. Net ten westen van het Fort van Steendorp, langs de Scouselestraat, bleef de cuestarand onaangeroerd. 

Bezoek via: Hoboken 2660 Antwerpen

Wandel op de Wase Cuesta

Fiets op de Wase Cuesta