Bestaan en werken

Landbouw sinds negende eeuw 

De oudste sporen van menselijke activiteiten in het Scheldegebied zijn te vinden op de dekzandrug Maldegem-Stekene, waar zich in de oude en middensteentijd jagers-verzamelaars-vissers ophielden. In de nieuwe steentijd begon de mens zich te vestigen op vaste plaatsen, vaak langs waterlopen en op hoger gelegen gronden, en namen ze grond in gebruik voor veeteelt en akkerbouw. 

Vanaf de negende eeuw werden op de drogere zandruggen naast de rivieren akkers aangelegd, ‘kouters’ die volgens het drieslagstelsel bewerkt werden. De ‘meersen’, de nattere gronden dichter bij de rivier die in de winter overstroomden, werden meer gebruikt als hooiland. 

Toen vanaf de elfde eeuw in Zeeland op grote schaal polders ingedijkt werden, ontstonden ook daar mogelijkheden voor akkerbouw. De woeste gronden op de dekzandrug Maldegem-Stekene werden vanaf de dertiende eeuw in opdracht van abdijen omgezet in akkers. Op de cuesta van Oedelem verrezen grote ontginningshoeves zoals de  Drongengoedhoeve, de Papinglohoeve en de Burkelhoeve.  

De Schelde zette slib af voor de bedijkte gronden, waardoor daar schorren en slikken ontstonden. Ze werden in gebruik genomen als hooiland. Natte gronden voor de dijken van Durme en Schelde werden vloeiweiden die periodiek onder water gezet werden. In het Waasland groeven boeren kalk- en leemhoudende grond op uit diepere lagen. De voedselrijke grond brachten ze naar het midden van hun akkers, waardoor de typisch bolle akkers ontstonden en de waterhuishouding verbeterde. 

Krabbenkreek (Sky Pictures)

Heidevelden en bossen

Op de dekzandrug Maldegem-Stekene liggen de Lembeekse bossen, door grootgrondbezitters vanaf de achttiende eeuw omgewerkt tot homogene naaldbossen. Het hout werd gebruikt in de steenkoolmijnen. Vanaf het midden van de achttiende eeuw werd het Maldegemveld bebost. Honderd jaar later werd een groot deel van het beboste veld weer akkerland. 

Ook op de woeste gronden van de Brabantse Wal werden bossen aangelegd. Ze leverden inkomsten uit houtkap op en hielpen verstuiving tegen te gaan. De Wouwsche Plantage kwam vanaf 1504 tot stand en is een van de oudste bossen van Nederland. 

 

Turf- en zoutwinning

In de middeleeuwen werd in de lage delen van Zeeland het zoute veen onder de klei afgegraven voor turf- en zoutwinning (selnering of moernering). Het hollebollige landschap dat daarvan door slechte egalisatie en bodemdaling het gevolg was, vind je nog bij de Yerseke en Kapelse Moer en de Hengstdijkse Putting. Vlamingen wonnen in de middeleeuwen turf op de Brabantse Wal en in Vlaanderen zelf wonnen ze ook turf op grote schaal. Namen als turfbanken en Rode Moerpolder vlak bij Kieldrecht verwijzen daarnaar. Het Donkmeer dankt zijn ontstaan ook aan de vele turfputten uit de zeventiende en achttiende eeuw. 

 

Steen- en pottenbakkers 

De bodem leverde ook de grondstoffen voor ambacht en industrie. Langs de Schelde, de Rupel en de Durme werd klei gewonnen. Dat deden de Romeinen al, die in dit gebied gebakken dakpannen introduceerden. Daarna ontstond er een levendige pottenbakkers- en steenbakkersnijverheid. In Bergen op Zoom was er van in de Romeinse tijd acht eeuwen lang een bloeiende pottenbakkersnijverheid. 

Vanaf de achttiende eeuw gedijde langs de Rupel tussen Hemiksem en Rumst de baksteenindustrie. De grondstof hiervoor was de zware Boomse klei die er aan de oppervlakte komt. In de twintigste eeuw ontwikkelden zich ook op de Brabantse Wal steenfabrieken. De hoger gelegen of open delen in het landschap waren geschikte locaties voor windmolens, en getijdenmolens gebruikten het water van de Schelde als energiebron. Die wind- en getijdenmolens maalden graan, verwerkten schors en persten lijnolie. 

Brabantse Wal - buitenplaats Mattemburgh (gemaakt door Ed Kil)

Kastelen, buitenplaatsen en landgoederen

Van ontginningshoeves tot zomerresidenties: grootgrondbezitters lieten hun sporen na in het gebied. Het kasteeldomein van Hingene gaat terug op een omwalde hoeve, die al in 1120 vermeld werd. Het kasteel van Marnix van Sint-Aldegonde en het kasteel van Laarne veranderden in adellijke zomerverblijven. Op Walcheren en Schouwen-Duiveland verrezen in opdracht van stedelijke patriciërs vanaf de zeventiende eeuw buitenplaatsen en in de negentiende eeuw lieten veelal Belgische grondbezitters landgoederen aanleggen op de Brabantse Wal, zoals de Wouwsche Plantage. 

 

Ontdekken en beleven

In verschillende musea in Zeeland zijn presentaties te vinden over het plattelandsleven, zoals in Museumboerderij Goemanszorg in Dreischor. In het Provinciaal Streekcentrum de Huysmanhoeve in Eeklo ontdek je de geschiedenis van het Meetjesland. De Rupelstreek zit vol steenbakkerserfgoed. Er zijn verschillende musea over. Noeveren, met oude steenfabrieken en arbeidershuisjes, is een beschermd dorpsgezicht.  

In Natuurhuis de Paardenstal kom je meer te weten over de natuur die ontstond na de kleiontginning. Een internationaal vermaarde collectie keramiek van de tegelfabriek Gilliot zit in het Gilliot & Roelants tegelmuseum in Hemiksem. Langs de vlasrootputten in Klein-Brabant liggen fietsroutes. De wijmenteelt en de mandenmakerij staan centraal in Streekmuseum de Zilverreiger in Weert.  

Van de vele buitenplaatsen in Zeeland zijn er vooral in de Manteling van Walcheren en rond Schuddebeurs nog een paar overgebleven. Ook op de Brabantse Wal vind je nog landgoederen, waaronder Mattemburgh en Lievensberg. In Rupelmonde kun je een getijdenmolen bezoeken. In het hele gebied zijn er ook windmolens, waar je vaak streekproducten kunt kopen. 

 

Type
Bezoekerscentrum Donkmeer een startpunt voor veel wandel- en fietsroutes

Donkmeer Visitor Centre

Read more
Crypten Abdij Middelburg

Abdij Middelburg

Read more
Luchtfoto van de Abdij Sint Bernardus te Hemiksem

Abdij Sint Bernardus

Read more
De raadszaal in het Belfort van Sluis

Belfort van Sluis

Read more
De raadszaal in het Belfort van Sluis

Belfry of Sluis

Read more
Bezoekerscentrum Donkmeer een startpunt voor veel wandel- en fietsroutes

Bezoekerscentrum Donkmeer

Read more
Bornem Castle

Bornem Castle

Read more
Een kijkje in het Steenbakkerijmuseum 't Geleeg

Brickmaking Museum 't Geleeg

Read more
Een familie bezoekt het Steenbakkerijmuseum EMABB

Brik Boom

Read more
Een familie bezoekt het Steenbakkerijmuseum EMABB

Brik Boom

Read more
Uitzicht op Kasteel d'Ursel

Castle d'Ursel

Read more
Informatiecentrum Centrum voor Beeldende Kunsten, Vormgeving en Architectuur Zeeland

CBK Zeeland

Read more
Informatiecentrum Centrum voor Beeldende Kunsten, Vormgeving en Architectuur Zeeland

CBK Zeeland

Read more
De oude poort van de Huysmanshoeve

De Huysmanhoeve

Read more
Aanzicht Wijk Noeveren inclusief steenbakkerijen

District Noeveren

Read more
Drongengoedbos (gemaakt door Justine Bonne, Toerisme Oost-Vlaanderen)

Drongengoed Farm

Read more
drongengoedhoeve dronebeeld

Drongengoedhoeve

Read more
Bezoekers wandelen langs de getijdgeul Hammen in de gemeente Schouwen, Oosterschelde

Eastern Scheldt Week

Read more
Open Monumentendag bij Erfgoedhuis Hof ter Welle

Erfgoedhuis Hof ter Welle

Read more
Open Monumentendag bij Erfgoedhuis Hof ter Welle

Erfgoedhuis Hof ter Welle

Read more
Kinderen lopen op blote voeten op een wandelpad bij Landgoed Lievensberg

Estate Lievensberg

Read more
Mooie zon op Landgoed Mattemburgh

Estate Mattemburgh

Read more
Schiponderdelen in het Visserijmuseum Breskens

Fisheries Museum - Breskens

Read more
Fruitteeltmuseum

Fruitteeltmuseum

Read more
Fruitteeltmuseum

Fruitteeltmuseum

Read more
Hut in de Gallische Hoeve

Gallic Hoeve

Read more
Hut in de Gallische Hoeve

Gallische Hoeve

Read more
De Getijdenmolen in Rupelmonde

Getijdenmolen Rupelmonde

Read more
Tegels in het Gilliot & Roelants Tegelmuseum

Gilliot & Roelants Tegelmuseum

Read more
Tegels in het Gilliot & Roelants Tegelmuseum

Gilliot & Roelants Tile Museum

Read more
Speurtocht naar onderwaterleven tijdens de Grevelingenweek

Grevelingenweek

Read more
Speurtocht naar onderwaterleven tijdens de Grevelingenweek

Grevelingenweek

Read more
Een van de negen bunkers in Groede Podium

Groede Podium

Read more
Een van de negen bunkers in Groede Podium

Groede Podium

Read more
Halte Arsenaal van de Zonnetrein (zonnetreinzeeland.nl)

Guided Walk Vlissingen

Read more
Oude tekening Heemkundig Museum Ter Palen

Heemkundig Museum Ter Palen

Read more
Kijkje in het Heemmuseum Hemiksem

Heemmuseum Ontrent den Hover

Read more
Kijkje in het Heemmuseum Hemiksem

Heemmuseum Ontrent den Hover

Read more
Collectie streekdracht in Het Warenhuis - Het museum over het land van Axel

Het Warenhuis

Read more
Collectie streekdracht in Het Warenhuis - Het museum over het land van Axel

Het Warenhuis

Read more
Klederdracht in Museum Arnemuiden

Historical Museum Arnemuiden

Read more
Klederdracht in Museum Arnemuiden

Historisch Museum Arnemuiden

Read more
Bezoeker bekijkt expositie in Historisch Museum De Bevelanden

Historisch Museum De Bevelanden

Read more
Bezoeker bekijkt expositie in Historisch Museum De Bevelanden

Historisch Museum De Bevelanden

Read more
Kijkje in het Hof van Peene

Hof van Peene

Read more
Kijkje in het Hof van Peene

Hof van Peene

Read more
De oude poort van de Huysmanshoeve

Huysmans Farm

Read more
Uitzicht op Kasteel d'Ursel

Kasteel d'Ursel

Read more
Bornem Castle

Kasteel van Bornem

Read more
Opkomende zon bij het Kasteel van Laarne

Kasteel van Laarne

Read more
Opkomende zon bij het Kasteel van Laarne

Laarne Castle

Read more
Kinderen lopen op blote voeten op een wandelpad bij Landgoed Lievensberg

Landgoed Lievensberg

Read more
Mooie zon op Landgoed Mattemburgh

Landgoed Mattemburgh

Read more
Herfst in de Lembeekse Bossen

Lembeekse Bossen

Read more
Herfst in de Lembeekse Bossen

Lembeekse Bossen

Read more
Bloemen in het LoS, Lochristi Sierteeltmuseum

Lochristi Ornamental Plant Museum

Read more
Bloemen in het LoS, Lochristi Sierteeltmuseum

Lochristi Sierteeltmuseum

Read more
Crypten Abdij Middelburg

Middelburg Abbey

Read more
Molen

Mill Museum

Read more
Molen

Molenmuseum

Read more
Gevonden skelet tentoongesteld in het Museum Aardenburg

Museum Aardenburg

Read more
Gevonden skelet tentoongesteld in het Museum Aardenburg

Museum Aardenburg

Read more
Museum De Burgsche Schoole

Museum de Burghse Schoole

Read more
Museum De Burgsche Schoole

Museum de Burghse Schoole

Read more
Aanzicht Museumboerderij Goemanszorg

Museum farm Goemanszorg

Read more
Staats-Spaanse Linies rondom voormalig vestigingsstad Retranchement

Museum Het Bolwerk

Read more
Staats-Spaanse Linies rondom voormalig vestigingsstad Retranchement

Museum Het Bolwerk

Read more
Voorkant van museum Hulst

Museum Hulst

Read more
Museum Hulst

Museum Hulst

Read more
Museum Markiezenhof

Museum Markiezenhof

Read more
Museum Markiezenhof

Museum Markiezenhof

Read more
Bezoekers bekijken de tentoonstelling in het Museum Rupelklei

Museum Rupelklei

Read more
Bezoekers bekijken de tentoonstelling in het Museum Rupelklei

Museum Rupelklei

Read more
Het Stadshuis van Veere, één van de twee locaties van Museum Veere

Museum Veere

Read more
Het Stadshuis van Veere, één van de twee locaties van Museum Veere

Museum Veere

Read more
Inkijkje in de collectie van Museum Erfgoed Zele

Museum Zeels Erfgoed

Read more
Inkijkje in de collectie van Museum Erfgoed Zele

Museum Zeels Erfgoed

Read more
Aanzicht Museumboerderij Goemanszorg

Museumboerderij Goemanszorg

Read more
Buitenlocatie (Oude Haven) van Museumhaven Zierikzee

Museumhaven Zeeland

Read more
Buitenlocatie (Oude Haven) van Museumhaven Zierikzee

Museumhaven Zeeland

Read more
Aanzicht van het Natuurhuis de Paardenstal

Natuur.huis de Paardenstal

Read more
Aanzicht van het Natuurhuis de Paardenstal

Natuur.huis de Paardenstal

Read more
De steenschuit 'Clotilde' in het Nautisch Bezoekerscentrum Rupelstreek

Nautical Visitor Centre Rupelstreek

Read more
De steenschuit 'Clotilde' in het Nautisch Bezoekerscentrum Rupelstreek

Nautisch Bezoekerscentrum Rupelstreek

Read more
Ingang van het OosterscheldeMuseum in Yerseke

OosterscheldeMuseum

Read more
Ingang van het OosterscheldeMuseum in Yerseke

OosterscheldeMuseum

Read more
Bezoekers wandelen langs de getijdgeul Hammen in de gemeente Schouwen, Oosterschelde

Oosterscheldeweek

Read more
Aanzicht van Papinglohoeve

Papinglohoeve

Read more
Aanzicht van Papinglohoeve

Papinglohoeve

Read more
Paviljoen de Notelaer aan de Schelde

Pavilion De Notelaer

Read more
Paviljoen de Notelaer aan de Schelde

Paviljoen De Notelaer

Read more
Polderhuis Westkapelle

Polderhuis Westkapelle

Read more
Polderhuis Westkapelle

Polderhuis Westkapelle

Read more
Vooraanzicht Streekmuseum De Zilverreiger

Regional Museum De Zilverreiger

Read more
Foto van Reizende Tentoonstelling

Reizende Tentoonstelling

Read more
Vroeg-middeleeuwse ringwalburg in Burgh

Ring rampart castle Burgh

Read more
De zichtbare restanten van de Ringwalburg in Oost-Souburg

Ring rampart castle Oost-Souburg

Read more
Vroeg-middeleeuwse ringwalburg in Burgh

Ringwalburg Burgh

Read more
De zichtbare restanten van de Ringwalburg in Oost-Souburg

Ringwalburg Oost-Souburg

Read more
Provinciale Erfgoedsite Scheepswerven Baasrode

Scheepsvaartmuseum Baasrode

Read more
Provinciale Erfgoedsite Scheepswerven Baasrode

Scheepsvaartmuseum Baasrode

Read more
Dok in Scheepswerven Baasrode

Scheepswerven Baasrode

Read more
Schuddebeurs

Schuddebeurs

Read more
Schuddebeurs

Schuddebeurs

Read more
Luchtfoto van de Abdij Sint Bernardus te Hemiksem

St. Bernard Abbey

Read more
Halte Arsenaal van de Zonnetrein (zonnetreinzeeland.nl)

Stadswandeling Vlissingen

Read more
Stoomtrein Goes - Borsele (zeeland.com)

Steam train Goes-Borsele

Read more
Een kijkje in het Steenbakkerijmuseum 't Geleeg

Steenbakkerijmuseum 't Geleeg

Read more
voorblad wandelbrochure steenbakkerstunnels herontdekt

Steenbakkerstunnels herontdekt

Read more
Stoomtrein Goes - Borsele (zeeland.com)

Stoomtrein Goes-Borsele

Read more
Vooraanzicht Streekmuseum De Zilverreiger

Streekmuseum De Zilverreiger

Read more
Oude tekening Heemkundig Museum Ter Palen

Ter Palen Heemkundig Museum

Read more
Museum voor Natuur en Landschap Terra Maris

Terra Maris

Read more
Museum voor Natuur en Landschap Terra Maris

Terra Maris

Read more
De Getijdenmolen in Rupelmonde

Tidal mill Rupelmonde

Read more
Schiponderdelen in het Visserijmuseum Breskens

Visserijmuseum - Breskens

Read more
Opgraving te Aven Ackers in 2006 bij het prehistorisch sitecomplex Vrasenepolder en Verrebroekdok

Vrasenepolder and Verrebroekdok

Read more
Opgraving te Aven Ackers in 2006 bij het prehistorisch sitecomplex Vrasenepolder en Verrebroekdok

Vrasenepolder en Verrebroekdok

Read more
Uitzichtpunt Watertoren Rumst

Water Tower Rumst

Read more
Uitzichtpunt Watertoren Rumst

Watertoren Rumst

Read more
Fietsers langs de kustlijn in de Zwinstreek

Week van de Zwinstreek

Het Zwin
Read more
Aanzicht Wijk Noeveren inclusief steenbakkerijen

Wijk Noeveren

Read more
Inkijkje in de collectie van het Zeeuws Museum

Zeeuws Museum

Read more
Inkijkje in de collectie van het Zeeuws Museum

Zeeuws Museum

Read more
Aanzicht Zwijvekemuseum

Zwijveke Museum

Read more
Aanzicht Zwijvekemuseum

Zwijvekemuseum

Read more
Fietsers langs de kustlijn in de Zwinstreek

Zwinweek

Het Zwin
Read more