Poort naar de wereld

Havens en handelsplaatsen aan de Schelde

Al in de Romeinse tijd was de Schelde een belangrijke transportroute. Over zee gingen producten naar Engeland, Frankrijk en Duitsland. In de late middeleeuwen ontwikkelden havenplaatsen zoals Brugge, Gent, Middelburg, Zierikzee, Veere en Hulst zich tot bloeiende handelsnederzettingen. Aan brede getijdengeulen kwamen voorhavens voor Brugge en Gent. Damme bijvoorbeeld ontstond in de twaalfde eeuw aan de dam die het Zwin afsloot. Later volgden Hoeke, Monnikerede en Sluis als belangrijke handelsplaatsen. Bergen op Zoom ontwikkelde zich in de 13e eeuw tot stad, mede vermaard om zijn jaarmarkten. Dit trok ook handelaren uit het buitenland aan.

Antwerpen was als al in de 13e eeuw een belangrijke haven- en handelsstad. Drie eeuwen later begon het aan zijn bloei toen de Westerschelde de belangrijkste vaarweg werd en Brugge achteruitging door de verzanding van het Zwin en door de Vrede van Cadzand (1492). Antwerpen groeide uit tot een metropool aan de Schelde. Ook Middelburg en Vlissingen profiteerden tot in de achttiende eeuw volop van de internationale handelsvaart, ook dankzij de tol op de scheepvaart van en naar Antwerpen. 

Scheldekaart 1505

Snel transport over water 

Eeuwenlang was transport over water de snelste, veiligste en efficiëntste manier van vervoer. Het Schelde-estuarium is een wijdvertakt stelsel van waterwegen, waarin over watergangen en turfvaarten ook handelswaar verscheept werd. In het hele gebied waren er aanlegsteigers, haventjes, sluizen en overzetveren. In Zeeland waren de veren tot ver in de twintigste eeuw een essentiële schakel tussen de eilanden. 

Al in de middeleeuwen werden kanalen gegraven om een handelsplaats te verbinden met open water of met andere handelsplaatsen. Zo werd in de twaalfde eeuw het kanaal van het Oude Zwin gegraven om Brugge te verbinden met de zee. Van 1251 tot 1269 werd tussen Gent en het Zwin bij Damme het kanaal De Lieve gegraven. Midden zestiende eeuw verbond de Sassevaart Gent met de Honte. 

In de negentiende eeuw werd fors geïnvesteerd in nieuwe waterwegen: de Damse Vaart om Noord-Frankrijk via Brugge te verbinden met Sluis en de Westerschelde, het Kanaal Gent-Terneuzen en het Kanaal door Zuid-Beveland. Dat kanaal van Hansweert naar Wemeldinge zorgde na de aanleg van de Kreekrakdam voor een nieuwe verbinding tussen de Westerschelde en Oosterschelde

Vergaande ingrepen waren nodig om de Schelde en haar zijrivieren bevaarbaar te houden. Begin twintigste eeuw werd de Schelde rechtgetrokken voor de scheepvaart. Eerder al waren er problemen in de Durme, die na de aanleg van het Kanaal Gent-Terneuzen verzandde. De Westerschelde bevaarbaar houden om de bereikbaarheid van de haven van Antwerpen te verzekeren, is tot vandaag een heet hangijzer. 

 

De eerste wegen over land 

Bij oversteek- en aanlegplaatsen aan waterwegen ontwikkelden zich al in de Romeinse tijd nederzettingen zoals Bornem, Waasmunster en Ganuenta. Wegen over land kwamen er het liefst op wat hoger gelegen gedeelten die ook in de winter droog bleven. In de oudste bedijkte gebieden in Zeeland liggen de wegen op de hogere kreekruggen. In de kleinere, laatmiddeleeuwse polders volgen de wegen veelal het dijkenpatroon. De nog jongere, veelal grotere polders worden doorkruist door lange, rechte wegen. 

Mensen verplaatsten zich ook over kleinere weggetjes en paadjes. In de Rupelstreek bouwden de steenbakkers vanaf de negentiende eeuw tunneltjes onder de dijkweg, om vlot met de klei door te steken van de ontginningsput naar de steenoven en verder naar de laadkades langs Schelde en Rupel. Sommige zijn nog altijd in gebruik als buurtweg. 

 

Durme - Rivier en getijden - Invloed van de zee

Pelgrims, migranten en kunstenaars 

Sommige wegen waren in de middeleeuwen bekende routes naar bedevaartplaatsen. Grote steden werkten als magneet voor migranten, geloofsvluchtelingen of mensen op zoek naar werk. Naast kooplieden vestigde zich daar een keur aan ambachtslieden, kunstenaars en geleerden. Zo kwamen in Antwerpen de boekdrukkunst en de cartografie tot ontwikkeling. Na de Val van Antwerpen in 1585 vluchtten veel protestanten naar het noorden, onder andere naar Middelburg, waar ze aan de wieg stonden van een culturele en intellectuele bloeiperiode. 

Vanwege zijn mooie landschappen, pittoreske dorpen en haventjes, en monumentale binnensteden had het Scheldegebied een grote aantrekkingskracht op kunstenaars en toeristen. Kustplaatsen als Knokke en Domburg kregen in de negentiende eeuw naam en faam als kuuroord en badplaats. 

 

Ontdekken en beleven langs trage wegen 

Het hele gebied kun je te voet en per fiets verkennen langs verschillende routes. Fiets- en voetveren verbinden de oevers. In het Schelde-Durmelandschap zijn wandelroutes uitgezet over ‘trage wegen’. In paviljoen de Notelaer aan de Scheldedijk heb je een mooi uitzicht over het Scheldelandschap. Het Sas bij Bornem is volledig gerestaureerd en is de best bewaarde mechanische sluis van België. Het Markiezenhof in Bergen op Zoom is nu een museum. In de oude abdij in Middelburg zit het Zeeuws Museum. Pittoreske oude havenstadjes zoals Damme, Sluis, Veere en Zierikzee zijn populair bij toeristen. De voormalige scheepswerven van Baasrode in Dendermonde worden uitgebouwd tot een erfgoedsite over scheepsbouw en binnenvaart rond  1900.  Over cartograaf  Gerardus  Mercator uit  Rupelmonde gaat het in het Mercatormuseum in Sint-Niklaas. In zijn geboortedorp Sint-Amands is er een museum over de dichter  Emile Verhaeren

 

 

 

Type
Crypten Abdij Middelburg

Abdij Middelburg

Read more
UNESCO Memory of the World - Archief Middelburgse Commercie Compagnie

Archief Middelburgse Commercie Compagnie

Read more
UNESCO Memory of the World - Archief Middelburgse Commercie Compagnie

archives of the Middelburgsche Commercie Compagnie

Read more
Bornem Castle

Bornem Castle

Read more
Boten bij het Brouws Museum

Brouws Museum

Read more
Boten bij het Brouws Museum

Brouws Museum

Read more
Damse Vaart

Damse Vaart

Read more
Damse Vaart

Damse Vaart

Read more
Bezoekers wandelen langs de getijdgeul Hammen in de gemeente Schouwen, Oosterschelde

Eastern Scheldt Week

Read more
Inkijkje in het Emile Verhaerenmuseum

Emile Verhaeren Museum

Read more
Inkijkje in het Emile Verhaerenmuseum

Emile Verhaerenmuseum

Read more
fietsroute emile verhaeren puurs-sint-amands

Fietsen in het spoor van Emile Verhaeren

Read more
Schiponderdelen in het Visserijmuseum Breskens

Fisheries Museum - Breskens

Read more
Halte Arsenaal van de Zonnetrein (zonnetreinzeeland.nl)

Guided Walk Vlissingen

Read more
Klederdracht in Museum Arnemuiden

Historical Museum Arnemuiden

Read more
Klederdracht in Museum Arnemuiden

Historisch Museum Arnemuiden

Read more
Bornem Castle

Kasteel van Bornem

Read more
Een van de vuurtorens in Westkapelle (Zeeland.com)

Lighthouses Westkapelle

Read more
Tentoonstelling in het Mercatormuseum

Mercator Museum

Read more
Tentoonstelling in het Mercatormuseum

Mercatormuseum

Read more
Crypten Abdij Middelburg

Middelburg Abbey

Read more
Museum Markiezenhof

Museum Markiezenhof

Read more
Museum Markiezenhof

Museum Markiezenhof

Read more
Het Stadshuis van Veere, één van de twee locaties van Museum Veere

Museum Veere

Read more
Het Stadshuis van Veere, één van de twee locaties van Museum Veere

Museum Veere

Read more
Buitenlocatie (Oude Haven) van Museumhaven Zierikzee

Museumhaven Zeeland

Read more
Buitenlocatie (Oude Haven) van Museumhaven Zierikzee

Museumhaven Zeeland

Read more
De steenschuit 'Clotilde' in het Nautisch Bezoekerscentrum Rupelstreek

Nautical Visitor Centre Rupelstreek

Read more
De steenschuit 'Clotilde' in het Nautisch Bezoekerscentrum Rupelstreek

Nautisch Bezoekerscentrum Rupelstreek

Read more
Ingang van het OosterscheldeMuseum in Yerseke

OosterscheldeMuseum

Read more
Ingang van het OosterscheldeMuseum in Yerseke

OosterscheldeMuseum

Read more
Bezoekers wandelen langs de getijdgeul Hammen in de gemeente Schouwen, Oosterschelde

Oosterscheldeweek

Read more
Portaal van Vlaanderen (Zeeland.com)

Portaal van Vlaanderen

Read more
Portaal van Vlaanderen (Zeeland.com)

Portaal van Vlaanderen

Read more
Sas bij Bornem (afwateringssluis)

Sas bij Bornem

Read more
Sas bij Bornem (afwateringssluis)

Sas near Bornem

Read more
Provinciale Erfgoedsite Scheepswerven Baasrode

Scheepsvaartmuseum Baasrode

Read more
Provinciale Erfgoedsite Scheepswerven Baasrode

Scheepsvaartmuseum Baasrode

Read more
Fragment Scheldekaart van Rupelmonde tot de Noordzee in Felixarchief Antwerpen

Scheldekaart van Rupelmonde tot de Noordzee in FelixArchief Antwerpen

Read more
Halte Arsenaal van de Zonnetrein (zonnetreinzeeland.nl)

Stadswandeling Vlissingen

Read more
Schiponderdelen in het Visserijmuseum Breskens

Visserijmuseum - Breskens

Read more
Een van de vuurtorens in Westkapelle (Zeeland.com)

Vuurtorens Westkapelle

Read more
Praalgraf Emile Verhaeren

Walking in the footsteps of poet Emile Verhaeren

Sint-Amands
Read more
Praalgraf Emile Verhaeren

Wandelen in het spoor van dichter Emile Verhaeren

Sint-Amands
Read more
Fietsers langs de kustlijn in de Zwinstreek

Week van de Zwinstreek

Het Zwin
Read more
Kijkje in de collectie van het Zeeuws Maritiem MuZEEum

Zeeland Maritime MuZEEum

Read more
Kijkje in de collectie van het Zeeuws Maritiem MuZEEum

Zeeuws Maritiem MuZEEum

Read more
Inkijkje in de collectie van het Zeeuws Museum

Zeeuws Museum

Read more
Inkijkje in de collectie van het Zeeuws Museum

Zeeuws Museum

Read more
Fietsers langs de kustlijn in de Zwinstreek

Zwinweek

Het Zwin
Read more