Cuesta van Boom

Deze geosite is de zuidrand van de cuesta van Boom, waar die begrensd wordt door de Rupel. Op de hoogtekaart zie je dat de cuesta van Boom één geheel vormt met de Wase cuesta. Het doorbraakdal van Hoboken verdeelt de cuesta in twee en vormt een doorgang voor de Schelde. Het oorspronkelijke reliëf van het cuestafront is sterk verstoord door de vele kleigroeves. Een cuesta is een asymmetrische heuvelrug en ontstaat als geologische lagen schuin komen te staan en daarna niet even snel eroderen door hun verschillende samenstelling. Van de schuine laag die minder snel erodeert, blijft een deel over als een hoogte in het landschap. Waar de zachtere laag geërodeerd is, ontstaat een steile helling dwars op de harde laag: het cuestafront. Parallel met de schuine, erosieresistente laag ontstaat een zachter aflopende helling: de cuestarug. 

51.088571419673, 4.3779261

Schematic cross-section from north to south through the Boom cuesta.

Kleiafzetting in de Oligocene Noordzee

De vorming van de cuesta van Boom startte zo’n 32 miljoen jaar geleden. Nederland en het noorden van België lagen toen nog onder zeeniveau. In de oligoceense Noordzee werd sediment afgezet dat afkomstig was van de erosie van de omringende continenten. Tussen 32 en 30 miljoen jaar geleden kwam een periode waarin de zee in Noord-België en Nederland klei afzette. De waterdiepte schommelde fel en er spoelde wisselend organisch en mineraal materiaal aan. Daardoor bestaat de Formatie van Boom niet uit een homogene afzetting van klei, maar uit een afwisseling van laagjes met leem, kalk en organisch materiaal. Het resultaat is de Formatie van Boom: een pakket klei van zo’n honderd meter dik met een patroon van horizontale licht- en donkergrijze banden. In de kalkrijke lagen vormden zich na begraving kalkconcreties, de septaria van de Boomse klei. 

De Schorre Provinciaal Recreatiedomein - Voormalige Boomse kleiwinning (gemaakt door Aart van Belzen)

Vorming van een cuesta

De botsing van de Afrikaanse en Euraziatische plaat veroorzaakte verschillende gebergteketens, zoals de Pyreneeën en de Alpen. Door de opheffing van het land in het zuiden, daalde de aardkorst in het noorden en kwamen de afzettingen van onder andere de Formatie van Boom terecht in een naar het noordoosten hellende positie. Ten zuiden van de huidige Rupel kwam de laag boven zeeniveau terecht en stond die bloot aan erosie. De stevige klei van de formatie van Boom was beter bestand tegen erosie dan de onderliggende en bovenliggende zandlagen. Daardoor kon de Vlaamse Vallei zich wel diep insnijden in het zand, maar niet in de Boomse klei. Het resultaat is een cuesta. 

Schematische doorsnede van het steenbakkerijlandschap, van de Rupel in het zuiden tot het ontgonnen cuestafront in het noorden.

Steenbakkersindustrie

Waar de Formatie van Boom aan de oppervlakte komt bij het cuestafront langs de Rupel, werd sinds de middeleeuwen klei ontgonnen en ontstond in de vroegmoderne tijd een grootschalige industrie. De streek staat internationaal bekend voor zijn steenbakkerijen, die vooral bakstenen, dakpannen en tegels produceerden. De oudste ontginningen lagen vlak langs de Rupel. Het transport van de afgewerkte bakstenen verliep per schip. Naarmate de kleiputten uitgeput raakten, schoven ze verder op naar het noorden. In de negentiende eeuw bereikten de steenbakkers de zone ten noorden van de hoofdweg van Niel, over Boom naar Rumst. Die weg bleef op het oude niveau liggen en vormde een barrière voor het transport naar de industriële zone langs de rivier. Daarom legden ze tunnels aan en konden ze de klei met karretjes over een smalspoor naar de Rupel brengen.  

Bezoek via: Schommelei 1, 2850 Boom, België